| گروه فرهنگی جهان نیوز: این روزها مسأله مطرح برای همه روزه داران، مشاهده هلال ماه شوال و تعیین روز عید فطر است. خبرنگار فرهنگی جهان نیوز درباره این موضوع با حجت الاسلام محسن غرویان، از اساتید حوزه علمیه قم و عضو هیات علمی جامعه المصطفی العالمیه به گفت و گو نشسته است.* واژه استهلال از نظر اصطلاحی چه تعریفی دارد؟ استهلال از باب استفعال گرفته شده است، که در آن معنای طلب مستتر است و طلب به معنای جست و جو است. هلال استهلال هم که منظور هلال ماه است. از نظر لغوی استهلال به معنای جست و جو کردن هلال ماه است. استهلال در همه ماه های قمری صدق می کند. یعنی اول هر ماه را می توانیم بگوییم زمان استهلال است، به عنوان مثال ماه قمری، ماه محرم، ماه صفر، ذی الحجه، ذی القعده، شوال و شعبان هرکدام از این ماه ها باشد فرقی نمی کند و ما باید جست و جو بکنیم و هلال ماه قمری را بیابیم. اما از نظر اصطلاحی بیشتر در مورد آغاز و پایان ماه مبارک رمضان به کار می رود. چون در ماه مبارک رمضان روزه گرفتن واجب است و اول ماه مبارک حساس است. همچنین پایان ماه مبارک رمضان نیز که می شود آغاز ماه شوال، یعنی عید فطر، باز حساس است برای اینکه آن روزی را که ما می خواهیم روزه بگیریم، روز آخر ماه مبارک رمضان باشد، روزه گرفتن واجب است و اگر اول ماه شوال باشد روزه گرفتن در آن حرام است. در اینجا حساسیت بیشتر است که در بین دو حکم الزامی یکی وجوب و دیگری حرمت دارد. لذا باز در این جا حساسیت بیشتر است.* در گذشته مردم با چشم طبیعی ماه را رویت می کردند ولی امروزه با استفاده از ابزار آلات جدید علم نجوم، آیا می توان برای ماه های قمری از این ابزار استفاده کرد یا خیر، باید از چشم طبیعی بدن خود فقط به جست و جو پرداخت.مبنای این بحث روایت معروفی است که از ائمه معصومین(ع) به ما رسیده است که در آن روایت می فرماید: روزه بگیر به سبب رویت هلال و افطار کن به سبب رویت هلال، فقها معنای این روایت را می فرمایند هردو ختم به رویت هلال ماه باشد. افطار کردن ما در روز عید فطر به سبب رویت باشد. فقط سبب در روزه گرفتن و فقط سبب در افطار کردن رویت است. ولی عده ای از فقها رویت را منظور رویت با چشم سر می دانند یعنی با همان چشم عادی و معمولی، بنابراین باید هلال ماه رمضان را با همین چشم طبیعی ببینیم و هلال ماه شوال را هم رویت کنیم. آن وقتی که ماه شوال را رویت کردیم بر ما واجب است که روزه خود را افطار کنیم و روزه گرفتن حرام است. اما عده ای از فقها رویت را با چشم باز و یا چشم عادی جائز نمی دانند. رویت یعنی دیدن اعم است از اینکه با چشم معمولی ببینیم و یا با وسیله هایی که کمک می کنند که ماه و هلال ماه برای ما محرز بشود. بر مبنای این نظر بعضی از فقها دیدن را با تلسکوپ رویت حساب می کنند و این کار را احراز می دانند و می گویند که مشکلی ندارد و به نظر می رسد که این قول دقیق تر است و به نظر من رویت با چشم مسلح و یا همان تلسکوپ مصداق همان روایت است که عرض کردیم. غرض از رویت گفته شده، احراز است و احراز زمانی است که انسان با چشم ببیند و بر اساس ظن و گمان و خیالات و پندار و اوهام نباشد، خب الان این وسایل جدید علمی و تلسکوپ ها هدف از رویت را برای ما خیلی دقیق تر و واضح تر روشن می کند و بنابراین به نظر من استفاده از این امکانات هیچ منافاتی با آن روایات ندارد و از قضا رویت را برای ما محقق می کند و این طور به نظر می رسد که ما می توانیم با تلسکوپ هلال ماه شوال را یعنی عید فطر را رویت کنیم.* چرا گاهی اوقات ماه مبارک به جای سی روز، بیست و نه روزه تمام می شود؟ طبق معمول سی روز است که به اصطلاح سی پر نام دارد، ولی گاهی اوقات هم اتفاق می افتد که بیست و نه روز شود و این تابع حوادث آسمانی است و متأسفانه در اختیار ما نیست.* علت اختلاف نظر علمی علماء در بحث رویت هلال چیست؟در میان علماء، کسانی که بر اساس منطقه، استهلال ماه را حساب می کنند، می گویند که ما باید عید فطر را بر اساس رویت ماه از منطقه مکلفین حساب کنیم. به عنوان مثال ایران یک منطقه است و عراق یک منطقه است و عربستان یک منطقه، لذا در هر منطقه رویت بشود اعلام می کنند که عید فطر است. به عنوان مثال نظر علما و فقها در نجف که گاهی اوقات یک روز بعد اعلام می کنند و در ایران یک روز قبل و یا بالعکس، به دلیل این مبنا است. اما یک مبنای دیگری هم وجود دارد که این را اخیرا علما مطرح کرده اند و آن اینکه ما وقتی از زمین رویت ماه کردیم دیگر معنایش این است که نسبت به زمین، ماه قمری آغاز شده است. و در این بحث وقتی می گوییم زمین کل مساحت زمین را شامل می شود. حالا در هر منطقه ای از کره زمین، وقتی ماه رویت شد می گوییم نسبت زمین و ماه و خورشید به گونه ای است که ماه جدید قمری یعنی ماه شوال آغاز شده است. بنابراین روی این مبنا نسبت ماه و خورشید را به زمین می سنجند و نه قسمتی از زمین، مثلا بگوییم نیم کره شرقی و یا نیم کره جنوبی، و اگر کل کره زمین را ما حساب بکنیم، می توانیم بگویم از هر منطقه ای که رویت می شود، نسبت ماه به زمین رویت شده است. این امر هم یک نظر است که اخیرا مطرح کرده اند و لذا روی این مبنا می شود بیشتر کار کرد.* این مبنا چه تمایزی می تواند با مبناهای گذشته داشته باشد؟ اگر این مبنا پذیرفته بشود، ارزش قابل توجه علمی هم دارد، آن وقت است که همه مسلمان ها می توانند در یک روز نماز عید فطر بخوانند و این آثار سیاسی، اجتماعی بیشتری هم به دنبال دارد. این اختلافات برداشته می شود و همه مسلمین در یک روز نماز عید فطر را اقامه می کنند و اختلافی در روز عید فطر نخواهیم داشت. یک مبنای دیگر که به نظر می رسد آن هم قابل رفع است و آن این است که زمین را به دو نیم کره تقسیم بکنیم یا نیم کره شمالی و یا نیم کره جنوبی و یا نیم کره شرقی و یا نیم کره غربی و نصف کره زمین را ملاک قرار بدهیم . به عنوان مثال در یک نقطه از نیم کره شرقی زمین اگر رویت شد دیگر کل آن نیم کره عید فطر است، حالا فرقی ندارد نیم کره شرقی باشد و یا نیم کره غربی، چرا؟ به دلیل اینکه کره زمین به شکل کروی است و در واقع همیشه نصف کره زمین در مقابل کره ماه و پشت خورشید قرار می گیرد، از این جهت نصف کره زمین حساب می شود. و کسانی که در نیم کره شرقی واقع هستند در یک روز عید فطر داشته باشند یا کسانی که در نیم کره غربی هستند می توانند در یک دیگر روز عید فطر داشته باشند ولی اختلاف در روز عید فطر کم می شود. مثلا اگر عراق یک روز با ایران فرق داشت، دیگر به این شکل پیش نخواهد آمد زیرا مساحت کم است. این هم یک مبنا است و من فکر می کنم که در آینده به سمتی پیش خواهیم رفت که به همان مبنای واحد برسیم. با پیشرفت تکنولوژی و ابزارهای علمی که امیدوارم همه مسلمین جهان بتوانند نماز عید فطر را هم زمان اقامه بکنند.* در جمهوری اسلامی ایران وظیفه مقلدین که از مراجع، تقلید می کنند در باب استهلال ماه رمضان چیست و آیا این از اختیارات ولی فقیه است یا از شئون مراجع عظام؟ این سئوال شما بر می گردد به ماهیت موضوع اعلام عید فطر، که این را هم توضیح می دهم. اولین نکته این است که اعلام عید فطر حکم شرعی نیست و بیان موضوعی است نه بیان حکم شرعی. وجوب حرمت در این جا وجود ندارد. مانند این می ماند که بگویید این پلاستیک است یا کاغذ این را تشخیص موضوع می دانند، حالا وضعیت ماه و زمین و خورشید به گونه ای شده است که ماه قمری و شوال آغاز شده باشد، شارع در اینجا حکم را گفته است و هر وقت ماه رمضان شروع شده باشد واجب است که روزه بگیرید، اما چه زمانی ماه رمضان شروع می شود تشخیصش با خود ما است. لذا در واقع وقتی ماه شوال را اعلام کردند یعنی تشخیص موضوع است که البته حکم شرعی هم در آن جای دارد، ولی اصل کار موضوع شناسی است. و اما مسئله دیگر که به عنوان مثال در سال های قبل به همین مناسبت مطالبی را عرض کردم و در روزنامه ها منتشر شد این است که ما در این جا یک اعلام وجود داریم و یک احراز وجود. اعلام عید فطر به نظر بنده یک حکم حکومتی و حکم سیاسی ـ اجتماعی محسوب می شود، اما احراز برای هر کسی می تواند باشد و احراز یعنی یقین پیدا کردن. حالا در این مبنا اعلام کردن چون آثار سیاسی اجتماعی دارد و وقتی اعلام می شود در جامعه معنایش این است که مردم تجمع بکنید و برای نماز جماعت حاضر شوید و مردم خطبه ها را گوش فرا دهید و مردم فطریه را به کنار بگذارید و مردم بیایید در مساجد سطح شهر تجمع بکنید و آخرین اخبار سیاسی اجتماعی جامعه را گوش بدهید، اگرنگاهی به این لوازمی که برای اعلام عید فطر استفاده می شود بیندازیم می بینیم که این ها تماما نشانگر شئون رهبری است، زیرا با نظم اجتماعی ارتباط دارد و همه باید در نماز شرکت کنند. در روایات است که حاکم خودش باید در نماز عید فطر حضور داشته باشد، باید مسئولین باشند، فرمانده هان باشند و استانداران نیز حضور داشته باشند و در نماز عید فطر شرکت داشته باشند و مردم اگر مشکلاتی را دارند به آنها بگویند و مسؤولین اگر صحبت هایی را دارند باید به مردم بگویند و همه این ها ماهیت سیاسی اجتماعی را به دنبال دارد. * فلسفه این دستور آن هم بعد از یک ماه عبادت فردی چیست؟فقها در کتاب هایشان بحث کرده اند و این سئوال ها مطرح شده است. این کارها بیانگر شئون ولی فقیه است و نشان می دهد که شارع مقدس توجه دارد به اینکه آن وحدت ملی و انسجام اسلامی در بین مردم با مسئولین و مردم با رهبر برقرار شود. درست است که روزه را عبادت فردی قرار داده اند ولی بعد باید حضور داشته باشند تا یک حرکت سیاسی اجتماعی شکل بگیرد. بنابراین با توجه به این مطالب، عید فطر نشان گر یکی از شئون رهبری است. حاکمی که نظم اجتماعی را در دست دارد و انسجام اسلامی را خوب تأمین می کند. اعلام کردن عید فطر به نظر ما از شئون رهبری است و فقها و مراجع تقلید اگر رؤیت هلال را احراز بکنند طبق تکلیف می توانند عمل بکنند، اما نمی توانند اعلام بکنند. تجمعات و نماز عید فطر و تعطیل شدن ها تماما از شئون رهبری نشئت می گیرد و هدف هم همان حفظ نظم اجتماعی است و اتحاد و انسجام میان مسلمین است. * دعاهای وارد شده در روز عید فطر نیز مصدق و گواهی دهنده سخنان شماست.بله، در قنوت نماز عید فطر، آیه هایی وجود دارد که نشانگر صحبت کردن با خدا و پیامبران است. دریکی از آیات آمده است که می گویید و جعلته للمسلمین عیدا، یعنی همه مسلمانان باید در اینجا حضور پیدا بکنند و عید برای همه مسلمین است نه فقط برای تک تک مسلمانان. در فراز دیگر می فرماید برای پیامبر و آلش و اهل بیت این عید شرف است و کرامت است و مزید. خوب کرامت مسلمانان چه زمانی حاصل می شود؟ وقتی که به عنوان مثال یک عده بگویند که امروز عید است و یک عده بگویند فردا عید است؟ خوب این کرامت است؟ نخیر این ذلت است، این تفرقه است، این اضطراب است. شرف یعنی بزرگی که باز هم با وحدت حاصل می شود نه با تفرقه مسلمین. اینکه عده ای امروز نماز بخوانند و عده ای فردا نماز بخوانند، این کرامت ها و شرافت ها حاصل نمی شود. در فرازی دیگر می فرماید که خداوندا مرا داخل کن به دری که محمد(ص) و آل او را داخل کرده ای. در نتیجه رابطه ای پیدا می شود بین یک فرد با امت پیغمبر. در عبارت دیگر می فرماید که من را خارج کن از تاریکی ها همین طور که محمد(ص) و آل او را خارج کردی، و به تو پناه می برم از شر شیاطین. این عبارت نشانگر این است که همه مسلمین جمع شوند و با هم نماز بخوانند، که این هم باز نشانگر تشخیص رهبر جامعه است. نتیجه اینکه اعلام کردن، از شئون حاکم است.* مسأله این است که اگر مراجع دیگر رویت هلال را احراز کردند ولی از سوی ولی فقیه احراز نشد تکلیف چیست؟خب حالا اگر مراجع دیگر احراز کردند، می توانند اعلام نکنند، یعنی می توانند نماز عید فطر را برای خودشان بخوانند برای خودشان روزه بگیرند و خودشان هم عمل بکنند و می توانند که تلفن های خود را قطع بکنند و یا پاسخ گوی سؤالات نشوند و بگویند باز هم این مسئله، مسئله حکومتی و اجتماعی است، که ما در این زمینه سکوت می کنیم.* ولی مقلدان وظیفه شان در اینجا تقلید از مرجع تقلید شان است.اصلا بحث تشخیص رویت هلال، تقلید بر نمی دارد، یعنی کسانی که از مراجع تقلید می پرسند اول باید خودشان به یقین برسند بعد عمل کنند. در واقع سئوال از مرجع یک طریقی است که مسلمین به یقین برسند، به عنوان مثال اگر یک مرجع تقلید گفته است عید است ولی خود فرد به یقین نرسید، او نباید روزه اش را افطار بکند و باید طبق احراز خود و یقین خود عمل بکند، بنابراین تشخیص این موضوع تقلید بردار نیست. * بعد از اتمام این ماه مبارک چه کار باید بکنیم تا توشه جمع کرده مان نابود نشود؟خب، بالاخره ما وظایفی را در پایان ماه مبارک رمضان داریم که آن توبه کردن است و تصمیم بر این حس خوبی است که در ماه مبارک رمضان پیدا کرده ایم و لازم است که تا آخر سال برای خودمان حفظ کنیم. آن علت مبقیه در کنار علت مقدسه باید کار بشود یعنی علتی که حس خوب معنوی ما را نگه می دارد. این طور نباشد که بگوییم ماه رمضان تمام شده است پس باز هم خدای نخواسته به دنبال معصیت برویم، از خدا بخواهیم که این حس معنوی را که به ما داده است برای ما حفظ کند و آن را نگه دارد. بیشتر به فقرا و بیچارگان برسیم، مانند مردمان سومالی که مصداق خوبی است برای اینکه ما نشان دهیم فلسفه روزه چه بود. فلسفه روزه این است که ما به درد فقیران و مظلومان برسیم، روزه بگیریم تا تشنگی و گرسنگی را تحمل کنیم و درد فقیر را درک کنیم. بهترین مصداق هم همان مردمان سومالی هستند که فرزندان آنها در دست مادرهایشان تلف می شود، ما تا آنجایی که می توانیم به آنها کمک بکنیم. در عین اینکه مسئله زکات عید فطر را به کنار می گذاریم تا به بیچارگان کمک کنیم تا آن همدلی و عطوفت را بین مسلمانان نشان بدهیم. * اگر نکته ای در پایان دارید بفرمایید.انشاءالله امیدوار هستیم که مردم با حضور گسترده از بیانات حکیمانه مقام معظم رهبری مانند سال های قبل بهره ببرند و همه منتظر هستیم که از رهنمودهای ایشان استفاده بکنیم. این اتفاق هایی که در کشورهای منطقه می افتد، و سرنگونی دیکتاتورها که وضعیت قابل توجهی است و انشاءالله امیدواریم که همچنان ادامه پیدا کند تا امیدوار باشیم در سال آینده که تمام مسلمانان جهان نماز عید فطر را در یک روز پشت سر امام زمان یا نایب امام زمان اقامه بکنند. این شدنی است و امیدواریم که این خیزش ها به جایی منتهی بشود که همه مسلمانان در کشورهای اسلامی در یک روز نماز وحدت بخش عید فطر را اقامه بکنند. |  |
↧
اینکه برخی امروز نماز عید بخوانند و برخی فردا با دعای نماز عید منافات دارد
↧